شهر رشت با وسعتی حدود 137 کیلومترمربع، تقریباً در مرکز جلگه گیلان واقع‌شده است. این شهرستان دشتی آبرفتی و هموار است که از جانب شمال به دریای خزر و مرداب انزلی، از غرب به رودخانه پسیخان و شهرستان صومعه‌سرا و فومن، از جنوب به شهرستان رودبار و از شرق به شهرستان لاهیجان محدود است. بنا بر نظر برخی گیلان شناسان، بنای اولیه رشت به‌صورت یک آبادی با بافت روستایی به قبل از میلاد مسیح و به قوم گیل و دیلم نسبت داده می‌شود. با توجه به این‌که رشت در مرکز جلگه گیلان قرارگرفته است؛ استعداد زیادی برای رشد و توسعه داشت؛اما چون تا قرون میانه اسلامی به علت آشفتگی‌های سیاسی منطقه، بیشتر شهرهای مهم گیلان برای برخورداری از امنیت در کوهپایه‌ها قرار داشتند، آبادی رشت نیز چندان رشد و توسعه پیدا نکرد. با توجه به مطالب فوق، تردیدی نیست که رشت سابقه دیرینه دارد و یکی از قدیمی‌ترین مناطق مسکونی در جلگه گیلان است؛ اگرچه برخی از مظاهر تاریخی و طبیعی آن به سبب صنعتی شدن از بین رفته است.
تاریخچه شهر رشت
رشت از مهم‌ترین شهرهای ایران است که از دوره صفوی تاکنون، مرکز گیلان بوده و در عصر قاجار به‌ویژه دوره مشروطیت، در کنار تبریز بیشترین تأثیر را در تحولات آن دوره ایران داشته است؛ این شهر به دلیل داشتن موقعیت ممتاز جغرافیایی، ازنظر سیاسی، اقتصادی و تجاری ناحیه‌ای ممتاز در جلگه گیلان به شمار می‌آمده است. شهر رشت ازجمله شهرهای بزرگ ایران است که در میان دو رودخانه زرجوب در مشرق و گوهر رود در مغرب که هر دو به مرداب انزلی می‌ریزند بناشده است.
مؤلف(حدود العالم من المشرق الی المغرب) در قرن چهارم، از رشت به‌عنوان ناحیه‌ای بزرگ یاد کرده است. رشت تا دوره صفویه جزو گیلان غربی با مرکزیت شهر فومن بود در این دوره با انتخاب شهر رشت برای مرکزیت ولایت گیلان به دستور شاه‌عباس صفوی، این شهر رو به توسعه نهاد و گوی سبقت را از دیگر رقبای خود نظیر لاهیجان و فومن ربود. مخصوصاً با توجهی که شاهان صفوی به مزارات و مقابر شیعه، نظیر آقاسیدابوالقاسم و استاد ابوجعفر نشان دادند، محلات رشت رو به آبادی نهاد.
برخی نام های دیگر
پس‌ازآن با انعقاد قراردادهای متعدد تجاری بین ایران و دولت‌های خارجی خصوصاً روسیه، رشت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای تجاری ایران در دوره صفویه و قاجار درامد؛ رشت در این ایام به سبب مرکزیت در کرانه‌های جنوبی دریای خزر به (دارالمرز) معروف شد؛ (دروازه اروپا) و(شهر باران‌های نقره‌ای با بام‌های سفالین مه‌آلود)، از دیگر القابی است که به شهر زیبای رشت مرکز سرزمین گیلان داده شد. این شهر دوره پرفرازونشیب و رو به رشدی از آغاز شکل‌گیری تا پایان دوره قاجار طی کرده است. برخورداری از عوامل مطلوب جغرافیایی و تأثیر این عوامل در شکوفایی اقتصادی، عامل مهمی در توجه و تصرف رشت توسط دولت‌های خارجی به‌ویژه روسیه بوده.
با توجه به پیشینه تاریخی این آبادی، به نظر می‌رسد واژه رشت صفت بازاری بود که در گودی قرار داشت،از سوی دیگر زبان‌شناسان معتقدند رشت ازنظر لغوی واژه‌ای مرکب از رش+ت و به معنای باران ریز و مداوم است که از خصوصیات بارز این شهر پرباران و سرسبز به شمار می‌رفته است؛در همین راستا برخی رشت را برگرفته از واژه اوستایی تیشتر(الهه باران) دانسته‌اند و این دو وجه‌تسمیه به دلیل نزدیکی به وضع جغرافیایی این شهر از اعتبار بیشتری برخوردار هستند.
توسعه شهر رشت از دوره صفویه تا پهلوی
از زمان سقوط پایتخت صفویان بوسیله افغانها و اشغال رشت و گیلان توسط روسها، شرایطی کاملاً متفاوت با گذشته در حوزه گیلان پدید آمد. در ابتدا اشغال گیلان توسط روسها با هدف ضمیمه کردن آن به امپراتوری روسیه انجام شده بود. در این زمان پطر کبیر شخصاً بعد از اشغال گیلان، “لواشف” را به حکومت گیلان منصوب کرد، در چنین شرایطی شهر رشت نیاز به توسعه کالبدی داشت و تقریباً پانزده مایل به طرف جنوب از بیشه زارها پاک شد. اصلاحاتی که از سوی پطر کبیر در گیلان انجام شد با نیازهای سرمایه داری نوظهور روسیه به منظور تمرکز قدرت و ایجاد امنیت سیاسی و اقتصادی در قلمرو تحت حاکمیت روسیه هماهنگی داشت. روسها در این زمان ضمن این که آغازگر تحول مهمی در ساخت اقتصادی و شکل مالکیت بر زمین شدند، و املاک خاص دولت صفویه را به املاک خصوصی تبدیل کردند و در ضمن ساختارهای اداری قدرت و روابط اداری حاکم بر آن را نیز تغییر دادند. این تحول در تولید مازاد ثروت، قدرت و انباشت سرمایه به این شهر بسیار مؤثر بود.
دوره قاجار
در دوره قاجاریه رشت دارای دو بازار بود، بازار باربندان (ساغریسازان) و بازار ساروق بندان که در مرکز شهر واقع بود. در این دوره، رشت به طور چشمگیری توسعه یافت. در فاصله یازده کیلومتری این شهر در محل برخورد دو رودخانه گوهر رود و زرجوب (سیاهرود)، بندر ارتباطی پیربازار بوجود آمد، بدین ترتیب کالاهای تجاری از روسیه تا بندر پیربازار، و از آن به بعد به وسیله خط آهن تا شهر رشت منتقل میشد. پیربازار، روستائی از بخش مرکزی رشت بود که به علت مجاورت با مرداب و دریا، پره بازار یا بازار ساحلی و بازار مرکزی نامیده میشد، و تدریجاً به پیربازار یا پیله بازار، شهرت یافت و لنگرگاه و بندر مهم رشت شد. در هنگام فزونی آب سیاهرود، از پیربازار تا رشت، با کرجی طی میشد. لیکن به مرور زمان، راه مالرو و سپس راه درشکه رو، رشت را به این بندر ارتباط میداد. در دوره قاجاریه، برنامه های عمرانی بسیاری اجرا شد.
دوره پهلوی
پس از انقلاب مشروطیت و تسلط رضاخان، چهره رشت بدلیل تغییراتی که در آن داده شد شکل تازه ای به خود گرفت در واقع در این دوره با احداث چند خیابان جدید (امام خمینی ـ سعدی – علم الهدی و شریعتی) و نقطه تقاطع آنها (میدان شهرداری)، بازار به حاشیه خیابان ها کشانده شده و ساختمان های مسکونی که در محلات قدیمی بصورت متراکم ساخته میشدند، در اطراف خیابانها احداث شده و در کنار آنها محلات جدید بوجود آوردند. در فاصله سال های 1327 – 1304 شمسی توسعه شهر بیشتر در امتداد خیابان های جدید الاحداث ادامه یافت و در مسیر خیابان های فوق الذکر کارخانجاتی از قبیل بلورسازی، حریربافی، گونی بافی و همچنین بیمارستانها و مدارس ساخته شد. در این دوره است که باغات و مزارع اطراف شهر از بین رفته و به تدریج با قطعه قطعه شدن آنها، این نواحی به واحدهای مسکونی تبدیل شدند . از 1350 به بعد گسترش شهر در جهت شمال و شمال غربی محسوس تر است. طی این دوره مجموعه مسکونی گلسار در شمال شهر ساخته شده و اراضی کشاورزی واقع در شمال غربی تبدیل به واحدهای مسکونی شدند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی
طی این دوره نیز گسترش شهر در جهت شمال و شمال غرب ادامه یافت بطوریکه در سمت شمال شهرک گلسار، واحدهای مسکونی پراکنده تا نزدیکی فرودگاه رشت کشیده شده اند. بعلاوه در جهت غرب و شرق رشت یعنی در اطراف جاده فومن و جاده لاهیجان با افزایش قابل ملاحظه واحدهای مسکونی، خدمات و صنایع کارگاهی مواجه هستیم. در این دوره،جاده کمربندی که جاده های بندر انزلی، لاهیجان، تهران و فومن را به یکدیگر اتصال میدهد،احداث شد. احداث شهرک صنعتی در این دوره،وجود دانشگاه رشت در جاده تهران (جنوب شرق) و نیز تعیین بخشی از جاده لاکان به عنوان محور توسعه، تعداد زیادی از ساخت و سازهای جدید را به این جهات هدایت کرد .
رشت امروز
رشت امروزه به دلیل تاریخچه پرفرازونشیب و همچنین جاذبه های زیبا جزو یکی از شهرهای توریستی ایران به شمار می رود؛ فراموش نکنیم که اولین بازارها،تئاترهاوسینما و همچنین اولین بازیگران زن،مدارس،اولین داروخانه شبانه روزی ملی،اولین بانک ایران،اولین شهر برای صادرات و واردات به اروپا،اولین بیمارستان،اولین کتابخانه ملی،اولین چاپخانه و روزنامه،اولین بلدیه(شهرداری)و…. در شهر زیبای رشت بوده است،باشد که بیشتر قدردان این افتخارات بوده و در رونق و پیشرفت هرچه بیشتر استان گیلان و شهر رشت تلاش به عمل آوریم.
منابع:
1- محمودپور،مقدم، خلیلی فر.(1396)، تاثیرعوامل جغرافیایی در شکل گیری و وجه تسمیه”رشت”، فصلنامه علمی، شماره25
amar.rpcrasht.ir -2
چقد خوب بو شیمی مطلب
آفرین
ممنونم از توجهتون.
رشت عالیه یه شماله و یه رشت ؛) مطلبتون خوب بود مرسی
ممنون فرهنگ مارو زنده نگه میدارید
مطلب بسیار جذاب و عالی بود ، خسته نباشید
چه قدمتی داره این شهرزیبا ممنون
عااالی،ممنون😍
رشت می قلب😍